W Europejski Dzień Pamięci o Sprawiedliwych (6 marca) ogłosiliśmy nazwiska osób, które dołączą do grona uhonorowanych tytułem Sprawiedliwego. W tym roku są to: Hrant Dink, Julia Ilisińska, Emanuel Ringelblum oraz Liu Xiaobo. Sprawiedliwi to ci, którzy występowali w obronie godności człowieka w czasach wojen i zbrodni w XX i XXI wieku. Tytuł przyznawany jest pośmiertnie osobom, które spośród zgłaszanych co roku kandydatur wybiera Komitet Ogrodu Sprawiedliwych. W jego skład wchodzą wybitne osobistości ze świata edukacji, kultury oraz przedstawiciele i przedstawicielki organizacji pozarządowych.

W tym roku z powodu pandemii nie odbędzie się uroczysta gala, którą Dom Spotkań z Historią we współpracy z Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN organizował zwykle na początku marca. Dołączyliśmy jednak do międzynarodowej kampanii #iostoconiGiusti (#JestemZeSprawiedliwymi) Fundacji Gariwo, która zrzesza wszystkie Ogrody Sprawiedliwych, a akcję wsparł Prezydent m.st. Warszawy Rafał Trzaskowski oraz przedstawiciele Komitetu Ogrodu Sprawiedliwych: Maja Komorowska i prof. Adam Daniel Rotfeld. W sobotę, 6 marca, w mediach społecznościowych Domu Spotkań z Historią pojawił się spot przygotowany przez Ogrody Sprawiedliwych z całego świat.

TEGOROCZNI SPRAWIEDLIWI:

Hrant Dink (1954-2007) — turecki Ormianin, dziennikarz i redaktor naczelny wydawanego w Stambule ormiańskiego tygodnika „Agos”. Był niestrudzonym orędownikiem dialogu między oboma narodami. Organizował konferencje naukowe i spotkania polityczne, które miały przyczynić się do dialogu. Ze względu na swoją działalność był oskarżany o zniesławianie Turcji, działalność wywrotową czy spiskowanie z zagranicą. Został zamordowany przez tureckiego nacjonalistę, który cieszył się poparciem tureckiej policji. W czasie pogrzebu zgromadzone osoby przyniosły transparenty z hasłami „wszyscy jesteśmy Hrantem” czy „wszyscy jesteśmy Ormianami”. W bezprecedensowym geście do udziału w pogrzebie zaproszono władze Armenii, z którą Turcja nie utrzymywała stosunków dyplomatycznych.

Julia Ilisińska (1903-1978) — narażając życie niosła pomoc osobom więzionym w Auschwitz-Birkenau. Mieszkała na Starych Stawach pod Oświęcimiem w pobliżu obozu. Pomimo strachu o trójkę dzieci wraz z mężem, Władysławem Ilisińskim, dostarczała żywność, zorganizowała punkt dystrybucji lekarstw i przekazywała grypsy. Przez więźniów i więźniarki była nazywana ,,ciocią“. Ze względu na swoją działalność w 1941 roku wraz z mężem została aresztowana. Mimo przemocy i tortur nie zdradziła żadnej osoby, z którą działała w konspiracji. Mąż został zamordowany, a Ilisińska cudem przetrwała wojnę. Żyła w bardzo trudnych warunkach materialnych.

Emanuel Ringelblum (1900-1944) — przed wojną był historykiem żydowskim i działaczem społecznym, w getcie faktycznym przywódcą niezależnego sektora samopomocy. Już na początku wojny zaczął prowadzić zapiski kronikarskie. Niedługo później skupił wokół siebie zespół osób, których zadaniem było zbieranie świadectw i przygotowywanie opracowań — „Oneg Szabat”, czyli „Radość Saboty”. Archiwum tworzone przez tę grupę jest jednym z najważniejszych źródeł o masowej zagładzie i żydowskim ruchu oporu. W 1943 roku Ringelblum został złapany i wysłany do obozu w Trawnikach. Wydostał się stamtąd, a dzięki wspólnej akcji polskiego i żydowskiego podziemia wrócił do Warszawy. Razem z 38 osobami, w tym żoną i synem, ukrywał się w niewielkim bunkrze na podwórku domu przy ulicy Grójeckiej 81. Właśnie tam napisał esej historyczny „Stosunki polsko-żydowskie w czasie drugiej wojny światowej” oraz sylwetki zgładzonych osób działających politycznie, społecznie i kulturalnie. Zginął prawdopodobnie 11 marca 1944 roku w ruinach getta po tym, jak schron został zdradzony.

Liu Xiaobo (1955-2017) — pisarz, krytyk literacki i działacz na rzecz obrony praw człowieka. W 2010 roku został pierwszym chińskim laureatem Pokojowej Nagrody Nobla. W 1989 roku brał udział w protestach na placu Tian’anmen. Mimo napiętej sytuacji starał się negocjować z wojskiem, by zapobiec masakrze i ewakuować zgromadzony tłum. Wiele razy był oskarżany o uprawianie działalności wywrotowej i podżeganie do obalenia ustroju państwowego, za co odsiadywał wyroki. W 2008 roku był jednym z sygnatariuszy „Karty 08”, w której wraz z innymi chińskimi intelektualistami i intelektualistkami domagał się wprowadzenia demokracji i zniesienia systemu jednopartyjnego. Został za to skazany na 11 lat więzienia, w którym zachorował na nowotwór wątroby. Władze nie wyraziły zgody na leczenie za granicą, na które liczył nie tyle ze względu zdrowie, ale przede wszystkim dlatego, że chciał pozwolić żonie wyjechać w bezpieczne miejsce. Został wypuszczony dopiero wtedy, gdy choroba była w stadium terminalnym, przez co zmarł niedługo po zwolnieniu.

6 marca obchodzimy Europejski Dzień Pamięci o Sprawiedliwych ustanowiony przez Parlament Europejski w maju 2012 roku z inicjatywy działającego we Włoszech Komitetu Światowego Ogrodu Sprawiedliwych (Gariwo). Nie jest to data przypadkowa. Tego dnia zmarł Mosze Bejski, urodzony w Polsce inicjator Ogrodów Sprawiedliwych w Jerozolimie oraz współtwórca definicji „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”. Tytuł Sprawiedliwego ma charakter uniwersalny i służy upamiętnieniu wszystkich osób, które występowały w obronie wolności w totalitarnych reżimach – broniły godności człowieka w czasie Zagłady, sprzeciwiały się ludobójstwu Ormian, udzielały pomocy ofiarom wojny w Rwandzie, Kambodży czy Jugosławii. Jest to więc pojęcie szersze w stosunku do przyznawanego przez Yad Vashem tytułu Sprawiedliwego wśród Narodów Świata – honorowego odznaczenia nadawanego przez państwo Izrael osobom nieżydowskiego pochodzenia za pomoc okazaną Żydom podczas II wojny światowej.

Pierwszy polski Ogród Sprawiedliwych powstał w 2014 roku w Warszawie z inicjatywy Domu Spotkań z Historią i włoskiej Fundacji Gariwo, przy wsparciu Burmistrza Dzielnicy Wola. W 2020 roku rozpoczęliśmy współpracę z mieszkańcami Muranowa i lokalnymi aktywistami z Przepisu na Muranów.

Ogród jest zlokalizowany na skwerze gen. Jana Jura-Gorzechowskiego. Dotychczas uhonorowane i uhonorowani zostali: Władysław Bartoszewski, Marek Edelman, Natalia Gorbaniewska, Magdalena Grodzka-Gużkowska, Petro Hryhorenko, Jan Jelinek, Jan Karski, Roberto Kozak, Rafał Lemkin, Ewelina Lipko-Lipczyńska, Antonia Locatelli, Nelson Mandela, Hasan Mazhar, Tadeusz Mazowiecki, Karol Modzelewski, Stanisław Pietrow, Witold Pilecki, Anna Politkowska, Arsienij Borisowicz Roginski, Raoul Wallenberg, Armin Wegner, Antonina i Aleksander Wyrzykowscy, Jan Zieja oraz Adalbert Wojciech Zink.